Początek lat sześćdziesiątych XIX wieku w zaborze pruskim to okres burzliwych manifestacji poprzedzających wybuch powstania styczniowego, okres stopniowego umacniania pozycji Polaków na polu politycznym i ekonomicznym, co wiązało się ze wzrostem ich świadomości narodowej. W tym też okresie nastąpiło znaczne uaktywnienie się w działalności narodowej  rodu Czarlińskich.

                                Herb rodu Czarlińskich

 Gniazdem tej niezwykłej i znakomitej rodziny kaszubskiej jest wieś Chwarzno nad  rzeką Wierzycą. Stoi tu dziś ładny osiemnastowieczny dworek, niegdyś własność pana Felicjana Czarlińskiego, gorącego patrioty i postaci bardzo popularnej na Kaszubach.

Pięciu synów Felicjana, pięć imion godnie sławiących ród:

Emil, Leon, Eugeniusz, Maksymilian i Wiktor

zapisało się w historii Kaszub i Pomorza.

         Bracia Czarlińscy, zamieszkujący tereny Pomorza Nadwiślańskiego, należeli do grupy aktywnej społecznie i politycznie szlachty, która w pierwszym okresie zaborów, okresie silnej germanizacji, potrafiła zachować swe polskie oblicze. Przedstawiciele tego rodu brali udział w Powstaniu Poznańskim 1846 roku – Felicjan z Chwarzna i jego dwaj starsi synowie Emil i Leon, wówczas uczniowie gimnazjum. Bracia Emil, Leon, i Eugeniusz Czarlińscy podczas studiów na Uniwersytecie Wrocławskim, w latach pięćdziesiątych XIX wieku, byli aktywnymi członkami Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego, jednego z nielicznych stowarzyszeń akademickich mających m.in. na celu podniesienie świadomości narodowej Polaków.

         Czarlińscy szczególnie wyróżnili się w czasie Powstania Styczniowego 1863-1864 r. biorąc najliczniejszy z rodzin pomorskich i bardzo aktywny udział w przygotowaniach do Insurekcji na terenie Prus oraz walkach na terenie Królestwa, za co byli represjonowani. Felicjan z Chwarzna – prezes Towarzystwa Rolniczego dla Ziemi Kaszubskiej, członek organizacji powstańczej, aresztowany     w czerwcu 1863 r. oraz jego pięciu synów Emil z Brąchnówka – skarbnik organizacji chełmińskiej; Leon z Dubielna i Zakrzewka – pseudonim „Budrys”, naczelnik województwa chełmińskiego; Eugeniusz – student medycyny, relegowany za udział w  Powstaniu z Uniwersytetu Wrocławskiego; Maksymilian – gimnazjalista, aresztowany 29 maja 1864 r.; Wiktor – najmłodszy z braci, kurier powstańczy, zmuszony do wyjazdu za granicę za pomoc w ucieczce powstańców z więzienia chełmińskiego.

         Czarlińscy byli czynni również na arenie politycznej i parlamentarnej. Bracia Emil i Leon Czarlińscy przez wiele lat zasiadali w niemieckich ciałach ustawodawczych i często występowali z trybuny Parlamentu Związku Północno-Niemieckiego, Sejmu Pruskiego i Parlamentu Rzeszy Niemieckiej w obronie gwałconych praw Polaków i  Kościoła katolickiego. Byli zaciętymi wrogami ugody z zaborcą. Należeli do przywódców społeczeństwa polskiego pod panowaniem pruskim i cieszyli się ogromnym autorytetem. Emil Czarliński  w latach 1867-1871 posłował do Parlamentu Związku Północno-Niemieckiego, gdzie w ostrych mowach występował w obronie szkolnictwa polskiego. Jako znakomity praktyk wielokrotnie wchodził w skład komisji parlamentarnych zajmujących się problemami gospodarczymi. Reprezentując Polaków w Sejmie Pruskim, zasłynął jako mówca stający w obronie m.in. języka polskiego wypieranego przez ustawy specjalne ze szkół, urzędów a nawet życia towarzyskiego. Po wycofaniu się z bezpośredniego życia parlamentarnego organizował szeroko znane wiece katolickie i akcje zbierania podpisów pod petycjami w sprawie prowadzenia nauki religii dla dzieci polskich       w języku ojczystym.    

         Jako polityk i parlamentarzysta, ogromne zasługi dla polskości ziem zaboru pruskiego miał młodszy brat Emila – Leon Czarliński, najwybitniejszy przedstawiciel rodu oraz działacz narodowy w Prusach i Rzeszy Niemieckiej. Brał czynny udział we wszystkich formach walki o polskość. Znany ze swej działalności w Powstaniu Styczniowym „Budrys”, po zakończeniu popowstaniowych represji, związał się ze sprawami polskiej reprezentacji w niemieckich ciałach ustawodawczych. Stał się nestorem polskiego parlamentaryzmu przez pięćdziesiąt dwa lata, biorąc udział w pracach polskiej organizacji wyborczej i przez czterdzieści lat zasiadując w ławach poselskich. Zasłynął jako organizator protestacyjnych wieców szkolnych ludności polskiej w Prusach Zachodnich i na Warmii. W roku 1903, z jego inicjatywy, powstał Polski Centralny Komitet Wyborczy na Rzeszę Niemiecką. Leon Czarliński zmarł 2 grudnia 1918 roku „u bram wolności Ojczyzny, o którą całe życie walczył” (Ks. J. Kłos).

         Bracia Czarlińscy należeli do wąskiego grona ziemiaństwa polskiego realizującego na co dzień idee pracy organicznej. Byli założycielami i aktywnymi członkami bardzo wielu towarzystw i organizacji rolniczych, przemysłowych       i finansowych oraz kulturalno – oświatowych, przez co przyczynili się znacznie do wzmocnienia gospodarczej i kulturalnej pozycji Polaków w Prusach Zachodnich        i całej Rzeszy. Do ich najwybitniejszych osiągnięć w propagowaniu „pokojowych” form walki z zaborcą należą: powołanie do życia jednego               z pierwszych na ziemiach polskich towarzystwa rolniczego – 17 marca 1862r. Towarzystwo Rolnicze dla Ziemi Kaszubskiej; współtworzenie Centralnego Towarzystwa Rolniczego na Prusy Zachodnie (1 VIII 1900), którego pierwszym, wieloletnim prezesem był Leon I; współfinansowanie wszystkich większych polskich przedsięwzięć w Prusach w ramach Banku „Donimirki – Kalkstein – Łyskowski i Spółka”, gdzie w skład Rady Nadzorczej wchodził Emil Czarliński; założenie przez Leona I Czarlińskiego, wraz  z Ignacym Łyskowskim                     i Ludwikiem Śląskim, w 1867 roku „Gazety Toruńskiej” - pierwszego polskiego dziennika na Pomorzu; współinicjowanie powstania Towarzystwa Moralnych Interesów Ludności Polskiej pod Panowaniem Pruskim, którego wieloletnimi członkami ścisłego zarządu byli Emil i Leon Czarlińscy; założenie przez Emila, wraz z Wojciechem Kętrzyńskim i Ignacym Łyskowskim tajnego Towarzystwa Mazurskiej Inteligencji Ludowej w 1872 roku; bracia Emil i Leon Czarlińscy byli również współzałożycielami, powstałego w 1875 roku, Towarzystwa Naukowego           w Toruniu.

         Bracia Czarlińscy, w swych poglądach politycznych i społecznych, wysuwali na czoło hasła solidaryzmu narodowego, który jako jedyny dawał szanse na zwycięstwo w walce z niemczyzną i realizację nadrzędnego celu - zachowania tożsamości narodowej i odzyskania niepodległości.
                                              
                                      Leon  Czarliński